Filmy film czarno-biały, na podstawie powieści, film psychologiczny

Film nakręcony na podstawie opowiadania Marka Hłaski „Następny do raju” opowiada o kierowcach wożących na zdezelowanych ciężarówkach drzewo w Bieszczadach, bo nie mogą znaleźć żadnej innej porządnej pracy. Marzą, aby zarobić trochę pieniędzy i uciec do miasta, ale z drugiej strony wiedzą, że nie ma tam dla nich miejsca. Gdy do ich bazy przybywa wysłany przez partię „Zabawa” wraz ze swoją młodą żoną, kierowcy zaczynają zabiegać o jej względy i rywalizować między sobą.

Stach jest nastolatkiem, który ma swój świat. Jednak mieszka w prowincjonalnym miasteczku i jego poglądy wyraźnie odstają od innych. Wkrótce zostaje oskarżony o próbę zabicia miejscowego proboszcza. Jakby tego było mało, odtrącony przez społeczeństwo ulega poważnemu wypadkowi, w którym traci wzrok. Jego jedyną życzliwą osobą jest piękna pielęgniarka, Kazia.

Bohaterem filmu jest mężczyzna czterdziestoletni, który usiłuje dokonać rozrachunku z dotychczasowych osiągnięć i porażek. Po wyjściu ze szpitala robi bilans swego dotychczasowego życia. Monolog wewnętrzny to jego spowiedź przed samym sobą. Wprawdzie udało mu się przeżyć obóz koncentracyjny, ale nie odniósł żadnych zawodowych sukcesów. Życie osobiste też nie układało się najlepiej, gdyż żona go zdradzała, a on nie pozostawał jej dłużny. W końcu małżonka go opuszcza, ale następnego dnia prosi w liście o przebaczenie. Czy jego schorowane serce wytrzyma takie skrajne emocje?

Poetycka interpretacja powieści skandynawskiego pisarza Tarjei Vesaasa „Ptaki”. Mateusz przez otoczenie uważany jest za nie całkiem normalnego. Powoduje to jego nadwrażliwość, wręcz dziecięca naiwność. Mieszka z siostrą w chacie położonej na odludziu wśród lasów i jezior. Żyje w symbiozie z naturą i umie odczytywać jej sygnały. Kiedy zbliża się nieszczęście, przyroda, z którą pozostaje w wielkiej harmonii, daje mu o tym znać… Gdy siostra spotyka mężczyznę, którego sprowadza do ich wspólnego domu, Mateusz czuje się niepotrzebny i osamotniony…

Akcja filmu toczy się w 1944 roku, w okolicach Lublina. W odradzającej się Armii Wojska Polskiego, znaleźli się porucznik Kolski (Marek Perepeczko) i partyzant-akowiec podporucznik Olewicz (Daniel Olbrychski). W nowym wojsku służą żołnierze popierający nowe władze i tacy, którzy mają poważne wątpliwości… Ze w względu na sytuację polityczną byli akowcy wolą nie ujawniać swojej przeszłości, atmosferę niepewności pogłębiają coraz częstsze aresztowania i oskarżenia żołnierzy Armii Krajowej. Na polu bitwy jednak, walczą ramię w ramię…

Rok 1943, tuż przed Wigilią Bożego Narodzenia. W prowincjonalnym miasteczku gdzieś na wschodzie Polski ślusarz ZYGMUNT KORSAK (Józef Duriasz), lokator kamienicy należącej do rodziny Piekarczyków, ukrywa w tajemnicy przed sąsiadami Żyda, który uciekł z getta. Korsak współpracuje z partyzantami działającymi w okolicy. Ma im dostarczyć broń. Tymczasem Niemcy ogłaszają w miasteczku stan wyjątkowy, tzw. szperę. Kordon niemieckiej żandarmerii otacza miejscowość… Żandarmi zamykają drogi i zaczynają przeszukiwać kolejne zabudowania. Nikomu nie wolno opuścić domu. Osobom, które udzielają schronienia Żydom lub dostarczają im jedzenie, grozi śmierć. Wtedy właśnie mieszkańcy kamienicy Piekarczyków dowiadują się nieoczekiwanie o ukrywanym Żydzie. Rozumieją, że jeżeli Niemcy znajdą go w ich domu, rozstrzelają wszystkich. Właścicielka kamienicy Piekarczykowa, jej wchodząca w dorosłe życie córka Marta, młoda mężatka Katarzyna, której mąż siedzi w niemieckim więzieniu, oraz jej szwagier Józef Katjan stają przed dylematem: wydać Żyda i ocalić siebie czy też milczeć i narażać się na niechybną śmierć. Strach, który pada na lokatorów kamienicy, obnaża cechy charakteru, które w normalnych warunkach zapewne by się nie ujawniły. Katjan grozi Korsakowi, że wyda Niemcom uciekiniera z getta.

Michał jest nowym człowiekiem. Dopiero co wyszedł z więzienia i chce zacząć uczciwe życie. W tym celu znajduje zatrudnienie w firmie transportowej jako kierowca ciężarówki. Jednak w przedsiębiorstwie dzieją się dziwne rzeczy, dochodzi do oszustw i kradzieży przewożonych materiałów. W obecnej sytuacji Michał postanawia się przeciwstawić tym praktykom i – mając po swojej stronie tylko piękną dyspozytorkę – postanawia walczyć z nieuczciwością.

Wojciech Trepa zostaje oskarżony o morderstwo. Przed wojną zabił ojca kochanka swojej siostry, gdyż ten w posagu zażądał niemal całej ziemi od Trepów. Sprawa została unieważniona z braku dowodów, teraz jednak zabił człowieka, który mógł być świadkiem tamtych wydarzeń.

Roman jest byłym żołnierzem Armii Krajowej. Pod koniec wojny otrzymuje rozkaz zlikwidowania ważnej osoby podejrzanej o współpracę z komunistami. Będąc targanym wyrzutami sumienia, wyroku nie wykonuje, przeprowadza się do innego miasta. Po latach zostaje jednak rozpoznany i uwięziony, by jedenaście lat później zostać objętym amnestią i wyjść z więzienia.